Μουσείο, Αρχαιολογικό Άνδρου

Το Αρχαιολογικό Mουσείο της Άνδρου στεγάζεται από το 1981 σε ένα λιτό κτίριο που κατασκευάστηκε με δωρεά του Iδρύματος Bασίλη και Eλίζας Γουλανδρή, στη Χώρα Άνδρου. Η περιήγηση στο μουσείο ξεκινά από τον πρώτο όροφο. Ανεβαίνοντας από το κλιμακοστάσιο, το πρώτο έκθεμα που θα δείτε δεν είναι αρχαιολογικής αλλά ιστορικής αξίας: Πρόκειται για ένα από τα αντίτυπα της γνωστής Χάρτας της Μεγάλης Ελλάδας που τύπωσε ο Ρήγας Φεραίος το 1797 στη Βιένη. Η πρώτη αίθουσα του ορόφου λειτουργεί σαν εισαγωγή σε όλη την έκθεση. Μέσα από αεροφωτογραφίες και επεξηγηματικές πινακίδες μπορείτε να σχηματίσετε μια καλή εικόνα για τη γεωμορφολογία, την ιστορία και τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους του νησιού. Όλος ο υπόλοιπος όροφος είναι αφιερωμένος στα ευρήματα από το γεωμετρικό οικισμό της Ζαγοράς. Ο τρόπος έκθεσης κατά θεματικές ενότητες, οι μακέτες και το εποπτικό υλικό που συνοδεύουν τα ευρήματα είναι υποδειγματικός και δίνει μια πραγματικά πλήρη εικόνα για τον τρόπο ζωής σε έναν οικισμό των γεωμετρικών χρόνων. Αρχικά παρουσιάζεται η περιοχή της Ζαγοράς και το ιστορικό των ανασκαφών. Αξίζει τον κόπο να σταθείτε στην εντυπωσιακή μακέτα της περιοχής και του οικισμού. Θα σας παραξενέψει η θέση που επέλεξαν οι πρώτοι του κάτοικοι: ένα απόκρημνο, φυσικά οχυρωμένο και απομονωμένο ακρωτήριο. Ο τρόπος που έχτισαν τον οικισμό πάνω στο ακρωτήριο ήταν τέτοιος, ώστε να μην είναι ορατά τα σπίτια ούτε από τη θάλασσα ούτε από τη στεριά. Για να συμπληρώσουν τη φυσική οχύρωση, οι κάτοικοι της Ζαγοράς έχτισαν ένα μεγάλο και ισχυρό οχυρωματικό τείχος, με σκοπό να προστατέψουν τον οικισμό. Οι μελετητές δεν έχουν ακόμη καταλήξει για το ποιος ήταν αυτός ο μεγάλος κίνδυνος που ανάγκασε τους ανθρώπους του 10ου αι. π.Χ. να καταφύγουν σε τέτοια μέσα για την προστασία τους. Ο οικισμός αυτός είναι ένας από τους σημαντικότερους και καλύτερα μελετημένους της εποχής. Ο οικισμός της Ζαγοράς κατοικείται από το 10ο έως τον 8ο αι. π.Χ., ενώ κατά τη διάρκεια του 8ου αι. π.Χ., που συμπίπτει με την περίοδο ακμής του, είναι βεβαιωμένο ότι είχε εμπορικές συναλλαγές με άλλες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας και των νησιών. Μετά τον 8ο αι., ο οικισμός εγκαταλείπεται και χρησιμοποιείται μόνο ο χώρος του ιερού, τουλάχιστον ως τον 6ο αι. π.Χ. Η επόμενη ενότητα αφορά την αρχιτεκτονική του τείχους και του οικισμού. Στο κέντρο αυτής της ενότητας εκτίθεται ένα πρόπλασμα οικίας από τη Ζαγορά. Τα βασικά δομικά υλικά ήταν ο σχιστόλιθος, το ξύλο και το χώμα, τα ίδια υλικά που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της Άνδρου μέχρι και πριν από λίγες δεκαετίες για να χτίσουν τα σπίτια τους. Οι οικίες αποτελούνταν από ένα χώρο διαμονής με πέτρινη εστία και αποθηκευτικούς χώρους. Η στέγη στηριζόταν σε ξύλινες δοκούς και τα παράθυρα συχνά ήταν τριγωνικά. Γύρω από το πρόπλασμα εκτίθενται τα μεταλλικά καρφιά που χρησιμοποιούσαν για τη στερέωση των ξύλινων δοκαριών και οι μεταλλικοί σύρτες με τους οποίους κλείδωναν οι πόρτες. Μεγάλο τμήμα της έκθεσης καταλαμβάνουν τα κεραμικά ευρήματα. Πρώτα θα δείτε τα μεγάλου μεγέθους πήλινα αγγεία: Οι χύτρες που χρησιμοποιούνταν για το μαγείρεμα των τροφών, ένας τριποδικός λέβητας, μεγάλοι πίθοι για την αποθήκευση λαδιού και καρπών. Πολύ εντυπωσιακός είναι ο πίθος με την ανάγλυφη διακόσμηση απομίμησης σκοινιού και ο πίθος που φέρει διακόσμηση με ανάγλυφους μαίανδρους. Η διακόσμηση των αγγείων αυτών, εγχάρακτη ή ανάγλυφη, περιλαμβάνει και εικονιστικές παραστάσεις. Στα θραύσματα που εκτίθενται εδώ μπορείτε να διακρίνετε παράσταση τοξότη (αρ. 51), ζώων (αρ. 46-48) και χορευτριών (αρ. 49). Η έκθεση κεραμικής συνεχίζεται, με δείγματα αγγείων μικρότερου μεγέθους και καλύτερης ποιότητας. Εδώ θα δείτε σκύφους, αμφορείς, κύπελλα και κρατήρες, τα περισσότερα από τα οποία φέρουν ζωγραφιστή διακόσμηση με γεωμετρικά σχήματα. Αξίζει να προσέξετε την παράσταση πομπής αρμάτων και οπλιτών από θραύσμα κρατήρα (αρ. 126), καθώς και τον αμφορέα (αρ. 159) που φέρει μετόπες διακοσμημένες με πουλιά. Στην προθήκη 9 εκτίθενται κοσμηματοθήκες, κοσμήματα, χάντρες από υαλόμαζα, ένας αιγυπτιακός σκαραβαίος του τέλους του 8ου αι. π.Χ., υφαντικά βάρη, που μαρτυρούν την επίδοση των κατοίκων της Ζαγοράς στην υφαντική, μαχαίρια και εργαλεία. Το τελευταίο τμήμα της συλλογής είναι αφιερωμένο στα ευρήματα του ιερού και του νεκροταφείου της Ζαγοράς. Ένα ομοίωμα δείχνει τη μορφή που είχε το ιερό τον 6ο αι. π.Χ., ενώ στις προθήκες 10 και 11 φιλοξενούνται τα ευρήματα που βρέθηκαν γύρω από αυτό. Στην προθήκη 10 αξίζει να προσέξετε το θραύσμα κρατήρα με μελανόμορφη παράσταση του Πηλέα και της Θέτιδας. Τα ευρήματα της προθήκης 11 είναι κυρίως αναθήματα πιστών, όπως μικρογραφίες αγγείων, πήλινα ανάγλυφα πλακίδια, πήλινες εγχάρακτες χάντρες και τελετουργικά αντικείμενα. Τα τελευταία ευρήματα του ορόφου είναι αγγεία γεωμετρικής περιόδου, από την περιοχή όπου βρισκόταν το νεκροταφείο του οικισμού της Ζαγοράς και από άλλες περιοχές της Άνδρου. Η έκθεση συνεχίζεται στο κλιμακοστάσιο, όπου, σε τρεις προθήκες, εκτίθενται ευρήματα των ιστορικών χρόνων από διάφορες περιοχές της Άνδρου. Στην προθήκη 14 θα δείτε μια σειρά αγαλματιδίων της Αφροδίτης, που ανήκουν στην ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή. Στην προθήκη 15 αξίζει να προσέξετε ένα ανάγλυφο από την Παλαιόπολη (αρ. 50), που απεικονίζει τη θεά Κυβέλη να συνοδεύεται από δύο θεούς και ένα λιοντάρι. Στο ισόγειο, σε πέντε αίθουσες, έχουν συγκεντρωθεί τα έργα γλυπτικής και οι επιγραφές της συλλογής του μουσείου. Τα περισσότερα από τα εκθέματα προέρχονται από την Παλαιόπολη. Η πρώτη αίθουσα του ισογείου είναι αφιερωμένη στα γλυπτά των αρχαϊκών χρόνων. Οι δύο κορμοί κούρων που εκτίθενται εδώ χρονολογούνται από τον 6ο αι. π.Χ. Ο κούρος που παριστάνεται γυμνός αποδίδεται σε ντόπιο εργαστήριο γλυπτικής, ενώ ο κορμός κούρου που φορά κοντή χλαμύδα είναι μάλλον παριανό έργο. Από τα έργα γλυπτικής της κλασικής εποχής, που βρίσκονται στην επόμενη αίθουσα, αξίζει να προσέξετε το αναθηματικό ανάγλυφο που απεικονίζει τον Ερμή τριγυρισμένο από τρεις Νύμφες μέσα σε ένα σπήλαιο. Στο επάνω μέρος του αναγλύφου θα διακρίνετε τη μορφή του Πάνα και την προσωποποίηση του ποταμού Αχελώου. Το γλυπτό, όμως, που δεσπόζει σε αυτή την αίθουσα είναι το άγαλμα του Ερμή. Ο «Ερμής της Άνδρου», όπως είναι γνωστός, έργο του 1ου αι. π.Χ., είναι ένα καλής ποιότητας μαρμάρινο αντίγραφο του χάλκινου αγάλματος του Ερμή που είχε φιλοτεχνήσει τον 4ο αι. π.Χ. ο Πραξιτέλης. Οι αναλογίες του σώματος και η ήρεμη έκφραση του προσώπου εντυπωσιάζουν. Στην επόμενη αίθουσα, με γλυπτά της ελληνιστικής εποχής, ξεχωρίζει το ακέφαλο γυναικείο άγαλμα στον τύπο της «μεγάλης Ηρακλειώτισσας», που βρέθηκε μαζί με τον Ερμή της Άνδρου και αποτελεί αντίγραφο έργου του 3ου αι. π.Χ. Στην ίδια αίθουσα θα δείτε μια σειρά από επιτύμβιες στήλες των ελληνιστικών χρόνων, μερικές από τις οποίες επαναχρησιμοποιήθηκαν στα μετέπειτα χρόνια. Έτσι εξηγείται η οπή που θα δείτε στη στήλη αρ. 128, που χρησιμοποιήθηκε ως διακόσμηση κρήνης, καθώς και ο σταυρός που χαράχτηκε στη στήλη αρ. 129 για να χρησιμοποιηθεί κατά τα χριστιανικά χρόνια. Οι δύο επόμενες αίθουσες φιλοξενούν γλυπτά και επιγραφές της ρωμαϊκής περιόδου. Από τα γλυπτά ξεχωρίζει για την ορμητική του κίνηση το άγαλμα της Άρτεμης από την Παλαιόπολη. Ανάμεσα στις επιγραφές θα δείτε μια σειρά από τιμητικά ψηφίσματα του δήμου της Άνδρου, που μας δίνουν ανεκτίμητες πληροφορίες για την ιστορία του νησιού. Οι τελευταίες τρεις αίθουσες του ισογείου είναι αφιερωμένες στην τέχνη των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων. Στην Άνδρο έχουν βρεθεί πολλές πρωτοχριστιανικές βασιλικές, αρχιτεκτονικά μέλη των οποίων θα δείτε εδώ. Από τα μεσοβυζαντινά γλυπτά τα περισσότερα χρονολογούνται από το 12ο αι., περίοδο που η Άνδρος γνώρισε μεγάλη ακμή, ενώ η έκθεση φιλοξενεί και μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη του 17ου και 18ου αι. Ανάγλυφος πίθος (β’ μισό 8ου αι. π.Χ.), διακοσμημένος με μαίανδρο, από τη Ζαγορά (Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου). Κρατηρίσκος (10ος-8ος αι. π.Χ.), με ψηλό πόδι από τάφο της Ζαγοράς (Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου). Εξωτερική άποψη του Αρχαιολογικού Μουσείου Άνδρου. Κούρος (6ος αι. π.Χ.), από την Παλαιόπολη (Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου). Μερική άποψη της αίθουσας που εκτίθεται το περίφημο άγαλμα «Ερμής της Άνδρου» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου.